Voor iemand met autisme kunnen plotselinge veranderingen veel stress oproepen. Maar waarom is dat eigenlijk zo? Neuro-typische mensen vinden het vaak moeilijk te begrijpen hoe iemand met autisme soms door de kleinste verandering helemaal van slag kan zijn. Veranderingen horen toch bij het leven? Wij vroegen aan autismecoach Wietske hoe dit komt én hoe je er mee om gaat.
De touwtjes in handen hebben
Mensen met autisme hebben vaak een grote behoefte aan controle en structuur. Voor hen is de wereld om hen heen al zo lastig te begrijpen en erg vermoeiend door alle prikkels. Vaak hebben ze ook moeite met sociale interactie. Ze hebben het gevoel meegesleurd te worden door de wereld om hen heen. Structuur en duidelijke afspraken geven steun en een gevoel van controle.
Dit geeft houvast in de chaos om hen heen. Het helpt bij het in balans blijven. Hoe werkt dat dan wanneer er tóch onverwachte dingen gebeuren.
Onverwacht is onvermijdelijk
Wat verstaan we eigenlijk onder onverwachte dingen? Dit kan van alles zijn en het verschilt ook per persoon hoe erg ze hier last van hebben. Soms is het iets kleins als het verplaatsen van een afspraak van 13:00 naar 14:00 uur. Dan komt de hele planning van die dag niet meer uit. Als alles een uur later wordt, is er bijvoorbeeld geen tijd meer om te stofzuigen of te koken. Of als wél alle ingeplande taken worden uitgevoerd is er geen tijd meer voor ontspanning en wordt de overprikkeling alleen maar groter. De dagindeling van iemand met autisme staat meestal helemaal vast.
Veranderingen maken impact
Ik noem nog een paar voorbeelden van onverwachte dingen waarvan je misschien niet verwacht dat ze zoveel impact kunnen hebben. Oma die ineens besluit tóch haar verjaardag uitgebreid te vieren en vanmiddag de hele familie verwacht. Dit vergt niet alleen het omgooien van je eigen planning, maar betekent ook een vermoeiende middag met heel veel prikkels. Op je vrije dag ’s ochtends een telefoontje krijgen dat je toch moet komen werken. Je dochter die met het sporten haar arm breekt, waardoor je meteen naar het ziekenhuis moet en ook nog snel oppas voor de kleintjes moet regelen die je net lekker voor een film had gezet. Natuurlijk is niet iedere verandering voor iedereen even ingrijpend. Soms verhoogt het alleen een beetje het spanningsgevoel en soms is iemand helemaal van slag.
Hoe kan de omgeving helpen?
De omgeving van iemand met autisme kan hier rekening mee houden door veranderingen niet op het laatste moment door te geven. Als de persoon met autisme ruim op tijd weet wat er wijzigt, heeft hij of zij tijd om hieraan te wennen en na te denken over wat dit voor hem of haar betekent. Ook is er dan nog tijd om het geplande schema of de routine aan te passen. Op deze manier zal het veel soepeler verlopen en minder stress opleveren.
Verder helpt het om altijd duidelijk te zijn, dus precies zeggen wat je bedoelt en verwacht van de ander. Gebruik geen vage toespelingen of uitdrukkingen, maar zeg letterlijk wat je bedoelt en zorg dat je gezichtsuitdrukking en lichaamstaal hetzelfde zeggen.
Tenslotte kan het ook helpen duidelijk te zeggen dat de ander ook nee mag zeggen en dit ook te accepteren. Nee is ook oké!
Zo ga je om met onverwachte veranderingen
Als je zelf autisme hebt en weet dat je moeite hebt met onverwachte of plotselinge veranderingen kun je zelf ook een aantal dingen doen om hier mee om te gaan. Ik voorzie je graag van een paar tips.
- Als iemand bij je komt met een voorstel een afspraak of vergadering te verplaatsen, kun je vragen of je hier even over na mag denken en er dan later op terugkomen. Je kunt dan even alles op een rijtje zetten en bekijken wat de consequenties zijn. Op deze manier heb je zelf meer een gevoel van controle.
- Probeer niet in paniek te raken. Doe bijvoorbeeld een ademhalingsoefening of meditatie. Trek je hiervoor desnoods even terug op het toilet. Zo win je ook even tijd om er over na te denken.
- Probeer te bedenken hoe belangrijk of groot de verandering nu eigenlijk is. Weeg voor- en nadelen tegen elkaar af. Misschien valt het dan toch best mee.
- En als je denkt dat het je toch echt niet gaat lukken, mag je ook gewoon nee zeggen. Niemand kan verwachten dat je altijd overal in mee kunt gaan.
Dus kort gezegd, neem even tijd om na te denken wat er nu precies gevraagd wordt en wat dat voor jou betekent. Vraag het desnoods nog een keer na. Neem dan je beslissing. En nee zeggen mag ook. Op deze manier houd je zelf de controle. Dit geeft meer rust.
Mocht je merken dat iemand toch erg gespannen raakt van veranderingen en er zelf niet uitkomt, dan kun je ook meedenken over mogelijke oplossingen. Ook een autismecoach kan je handvatten geven. Hoe ga jij zelf om met plotselinge veranderingen?
