Een tijdje terug kwam het boek ‘Generatie Angststoornis’ uit - een boek dat gaat over de invloed van sociale media op ons brein en gewoonten. Het boek sloeg in als een bom en heeft ervoor gezorgd dat meerdere landen de leeftijdsgrens voor social media naar 16 jaar verhogen. Het zet ons aan het denken: is social media wel zo onschuldig als we geloven?

Sociale wezens

Mensen zijn sociale wezens. We hebben ons ontwikkeld om in groepen te overleven. Naar schatting leefden mensen in het stenen tijdperk in groepen van zo’n honderd leden samen. Door ons vermogen om samen te werken, te plannen en te organiseren zijn we de dominante ‘diersoort’ op deze aarde geworden. 

Maar… tegenwoordig leven we niet meer in groepen van honderd mensen. En omdat onze hersenen zich sinds het stenen tijdperk nauwelijks verder hebben ontwikkeld, heeft ons brein nog steeds veel dezelfde gewoontes. Gewoontes die ons toen hielpen, maar nu tegen ons (kunnen) werken. Sinds de opkomst van social media lijken sommige van daarvan te worden versterkt.

Status en vergelijking

Toen mensen in kleine groepen leefden, was het belangrijk om een goede status te hebben. Op die manier kreeg je sneller hulp, eten en had je meer kans om jezelf voort te planten. 

Als een groep klein is, heeft jezelf vergelijken met anderen nog wel enige zin. Maar het nadeel van social media is dat de groep waarmee je jezelf kunt vergelijken niet alleen veel groter is, maar ook veel breder is. Iedereen zit of kan op social media, waardoor je brein jou vergelijkt met topmodellen, atleten of ultra-rijken. Daarnaast is de ‘werkelijkheid’ van social media vertekend - mensen plaatsen hun beste (en bewerkte) foto’s en niet hun out-of-bed look. Maar je emotionele brein heeft dit niet door, waardoor het snel de vergelijking gaat maken en jij misschien niet zo goed uit die vergelijking komt.

Nu lijkt het erop dat volwassenen beter kunnen inschatten of zo’n vergelijking van status zinvol is dan jongeren. Vooral meisjes tussen de 10 en 17 jaar zijn erg gevoelig voor het vergelijken met anderen, terwijl hun brein nog niet genoeg ontwikkeld is om door te hebben dat de vergelijking nergens op slaat. Tijd die zij op sociale media doorbrengen of bezig zijn met zichzelf vergelijken, kan beter gestoken worden in het ontwikkelen van een stabiel zelfbeeld. 

Maar onderschat het ook als volwassene niet, wanneer je veel tijd op social media doorbrengt, gaat ook jouw brein automatisch deze vergelijkingen maken. Vrouwen lijken hier vatbaarder voor dan mannen, hoewel ook mannen vatbaar zijn voor statusvergelijking - vooral wanneer het om fysieke kracht en spieren gaat.

FOMO

Wanneer je afhankelijk bent van een kleine groep mensen om te overleven, is het belangrijk om erbij te horen. Als je buitengesloten wordt van de groep kan dat je dood betekenen. Letterlijk, want alleen overleven was vrijwel onmogelijk in het stenen tijdperk. Tegenwoordig is dat anders. We horen bij verschillende groepen in verschillende systemen. Toch komt deze oerangst in ons op als een van de groepen waar we bij horen iets gaat doen waar we niet aan kunnen deelnemen. 

Ook hier creëert social media een onrealistische wereld. Je voelt je enigszins verbonden met mensen die je volgt op social media, maar krijgt zóveel verschillende prikkels binnen dat je meerdere levens zou moeten leiden om alle activiteiten die je voorbij ziet komen ook echt te kunnen doen. Vooral als je de neiging hebt om dwangmatig je telefoon te checken, zou je voor jezelf na kunnen gaan of er sprake is van ‘fear of missing out’.

Moeite doen om erbij te horen

In het stenen tijdperk moest je moeite doen om bij je groep te horen. Als je eenmaal bij de groep hoorde, bood deze wel veiligheid en perspectief voor je leven. In ons dagelijkse leven kunnen we makkelijker bij groepen aansluiten. Maar toch moet je wel enige moeite doen voordat je écht ergens ‘bij hoort’. Het voordeel van zo’n groep? Ook wanneer het even wat minder met je gaat krijg je hopelijk steun en vragen mensen naar je. Als je eenmaal bij een groep hoort, zul je ook nu er niet zomaar eruit gezet worden. Dat geldt zeker wanneer je al langere tijd bij de groep hoort.

Bij social media is de ‘drempel’ om bij een groep te horen erg laag. Je kunt vaak zomaar overal lid van worden of anderen volgen. Het geeft eigenlijk een ‘schijngevoel’ van erbij horen. Waarom schijn? Omdat de oprechte interesse en diepgang van een echte groep niet bij de dynamiek op social media hoort. Je kunt op elk moment ontvolgd of verwijderd worden. Ook kun je jezelf afvragen of het de diepgang heeft van een echte relatie. Ken je elkaar echt, of ken je een bepaalde kant van iemand? Kun je eerlijk zijn en word je gesteund als dat nodig is? Bij social media is het antwoord op die vragen vaak, helaas, ‘nee’.

Wat is het alternatief?

In het boek ‘generatie angststoornis’ laat de auteur zien dat tal van onderzoeken aantonen dat sinds de introductie van smartphones en social media op smartphones de sociale ontwikkeling van jongeren verstoord lijkt. Met vooral meer en heftigere angsten tot gevolg. Wat de impact voor volwassenen op dit moment is, is lastig te zeggen - hoewel daar ook trends in het toenemen van angsten, complotdenken en vooral meningen die steeds vaker uit elkaar liggen te zien zijn. 

Mocht je dit bij jezelf herkennen, dan kan het helpen om te proberen je social mediagebruik te verminderen. Wees je ervan bewust dat techbedrijven onze oerinstincten gebruiken om jouw aandacht bij het scherm te houden, maar dat het echte leven daarbuiten plaatsvindt.

Heb jij ook genoeg van al dat scrollen en kijk jij (te) vaak op je telefoon, tablet of computer? Probeer eens iets anders en ga voor minder schermtijd. Doe mee met onze uitdaging: Minder scherm, meer leven.